SPRİNTERLERDE SÜRATİN İNCELENMESİ - II
Zambak ŞAHİN
3.NEURAL FAKTÖRLER
İstemli kasılmalarda, M.S.S. kas kuvvetini değişik sayıda motor ünitelerin katılımıyla düzenler.
Hız koşuşanda motor üniteler hızlı hareket için daha uygun olduğundan mümkün olduğu kadar bu motor ünitelerin katılması önemlidir.
İnsan neuromasküler sisteminde iki ana ünite grubu vardır; yavaş (Tip 1) ve hızlı (Tip 2). Bunlar yapı ve fonksiyon olarak birbirlerinden farklıdırlar.
Değişik kas liflerini içeren motor üniteler, kasılma sürelerine ve yorgunluğa karşı direncine (fattgue resistans) göre sınıflandırılırlar (Eberstein & Goodgold, 1968; Gamet ve ark 1978).
Motor sinirlerinin iletim hızı ve sürat antrenmanı yapan atletlerde, diğer atletlere nazaran daha hızlıdır (Lehner & Weber, 1975). Sinir iletim hızının bu farkı, hem genetik hem de çevresel faktörlere dayalıdır (Gömen ve ark. 1984).
Lotaulca
(1989)antrenmanın posterior tibial sinirlerde üretim hızını arttırabileceğini
belirtmiş, Edds (1954) ve Wedeles (1949)' un çalışmaları da bunu desteklemektedir.
Ancak Anderson ve Edstrom (1957), antrenmanın posterior tibial sinirlerde
iletim hızım düşürdüğünü bulmuşlardır. Diğer araştırmalarda da sinir iletim
hızında bir değişiklik bulunamamıştır (örn. Tomonek ve Tipton 1967). Sinir
akson boyu iletim hızı île doğrudan alakalı olduğundan (Arbuth-
nott ve ark 1980; Paintal 1973; VVaksman 1980), boyundaki herhangi bir değişim
beraberinde sinir üretim hızında da değişimi getirmektedir.
4. KAS YAPIŞI
Birçok çalışma (Costili ve ark. 1976, Golinick ve ark 1972;Mero 1987; Meroveark 1981), Tip II kasların cross sectional bölümlerinin ve sayısının, bayan ve erkek sprinterlerin bacak extensor kasında yüksek olduğunu göstermiştir.
Son zamanlardaki çalışmalar, kas lif yapısının genetik olduğunu ve antrenmanla değiştirmenin zor olduğunu göstermiş (Komi ve ark. 1977). Ancak kas lifi boyutu, antrenman ile genişletilebilir hangi kaslara etkili olacağı antrenman tarzının belirlenmesi ile mümkündür (Coyle ve ark, 1981; Hakinen ve ark. 1985).
Bundan dolayı, sprinterlerin bacak extensor kaslarında Tip II, Tip 1'den fazladır; çünkü sprinterlerin antrenmanları hızlı tekrar hareketlerine dayalıdır.
Vastus lateralüs kaslarındaki Tip II lifleri, çıkış hızı ve ivmelenmedeki koşu hızı ve sabit maksimum hızla oldukça ilişkilidir (Mero ve ark. 1981,1983). Ayrıca final sprint performansı bu kompozisyonun yüzdesi ile orantılıdır (Mero ve ark. 1981).
Bu sonuçlar kas lifi yapısının kas lifi seçiminde olduğunu desteklemektedir.
KAS
100 m. sprinterler üzerindeki araştırmalar sonucunda, sprint yeteneğinin; çok çabuk bir şekilde, büyük bir kuvvet yaratılmasından geldiği görülmektedir. Mero ve arkadaşları (1981) üç ayrı grupta kuvvet üretimim araştırmıştır (100 m için: 10.7 , 11,1 ve 11.5 sn.). En hızlı sprinterlerin kaslarının % 65,2'si hızlı kas lifi (FTI Tip il), orta derecedeki sprinterlerin kaslarının %66,2 Tip II ve yavaş olan grubun kaslarının%50.4'ünün Tip II olduğu, vastus lateralis kasından alınan örneklerde bulunmuştur (Komi ve Karison, 1978).
100 metre koşusunun ilk 2-3 sn'sinde enerji kullanımı 100 kat artmaktadır (Nevvsholme ve Start, 1973; Margaria, 1966). Metabolik olarakTip II kasları enerjinin çabuk üretilmesini ve depolanmış kreatin fosfat ve kas kasılması için gerekli olan ATP daha kolay üretilir. Mekanik olarak, bu lifler çok kısa bir zaman biriminde çok yüksek bir kuvvet yaratabilirler, Tip 1'e göre daha fazla maksimum gelişme gösterirler ve çok kısa bir kasılma zamanına ihtiyaç duyarlar. Ancak Tip II kas liflerinin dezavantajı, çok çabuk yorulması ve tekrar tekrar hızlı bir şekilde kendilerini toparlayamamalarıdır. TipII b, kas lifleri sprint kası olarak anılırlar; çok çabuk yorulmalarına karşın, yüksek gerilim kapasitesine ve kısa kontraksiyon zamanına sahiptirler. Mero ve arkadaşları [1981) en iyi sprinterlerde yaptıkları araştırmada Tip II b kas liflerin! % 28 ve Tip II a kas liflerin! % 40 oranının da bulmuşlardır.
Tip II kas lifleri yarışın basında, hızlanmada ve en yüksek önemli rol oynuyor. Mero, Luhtaren ve Komi (1983) başlangıçta, iki ivmelenme hızı ile Tip II lifleri arasında sıkı bir ilişki olduğunu bulmuşlardır. Mero ve arkadaşları da (1981), Tip II kas lifi yüzdesiyle maksimum koşuhızı ve adım sıklığı arasında pozitif korelasyon olduğu ve sprinterin en iyi 100 mt zamanıyla negatif korelasyon olduğunu bulmuşlar.
ÇOCUKLARDA SÜRAT
Birçok araştırmacı çocukluk döneminde, çocuklarda sürat antrenmanının önemini uygulamış (Holiman ve Hettinger, 1976; Letzetter,1978)
Çocuklarda; 50-60 yard (Eckert, 1973),60 yard shuttle run (Clarke, 1971),50 m. Shutle (Kemper ve Vetschuur, 1985) 60 m veya 100 m. gibi bir çok test uygulanmıştır. (Crasseltrve ark. 1985).
Genel olarak erkeklerde 5 yaşından 16 yasma kadar, her yıl bir gelişme görülmüş; kız çocuklarında ise 5-15 yaşlarına kadar sürat gelişimi iki safhada ivmelenmiştir. Birinci safha; kız ve erkeklerde 8 yaşları nda olmuştur (Crasselt ve ark. 1985). Bunun sebebi sinir sisteminin gelişmesi ve kol de bacak kaslarının koordinasyonunun gelişmesi olabilir. İkinci safha; kızlarda 12 yaşında, erkeklerde 12-15 yaşlarında olmuştur. Bunun sebebi de; yaşla birlikte vücut boyutlarında gelişme ve kassal kuvvet, güç ve dayanıklılığın gelişmesidir. Güç uzunlamasına çalışmada da, erkeklerde çok az bir performans farkı görülmüş, ancak ergenlikten sonra bu fark artmıştır.
Türkiye'de Sürat île ilgili
yapılan Çalışmalardan Örnekler:
1. Profesyonel Futbolcularda Diz Ekstensör Kaslarının İzokinetik
Kuvveti île
Sürat Koşulları Test Sonuçları İlişkisinin İncelenmesi
(Emlek,Y. Acar. M.F. Acarbay, Ş., Çeçen, A. SelamoğJu, Ş., işleğen, Ç.),
AMAÇ: Profesyonel 1., 2. ve 3. ligde oynayan 18 futbolcunun diz extensör/fleksör kaslarının izokinetik kuvvetinin sürat testleri île ilişkisini araştırmak.
METOD: Diz exlensör-fleksör kaslarının izokinetik kuvveti CYBEX 340 ile 60°/sn, 180°/sn ve 300' sn’lik hızlarda her iki bacak için test edildi.
Elde edilen sonuçlar kuvvet özelliğînin; sürat i!e ilişkilendirilmesi için 300°/sn'lik hızda test dayanıklılık yönünden uygun olarak düşünülen 34 tekrarla uygulanarak, 60 m sürat koşu testinin ilk ve ikinci 33m'lerindeki dereceler ile karşılaştırılmıştır.
Dayanıklılık yüzdesi yüksek olan sporcunun ikinci 30 m'lik koşu evresinde ivmelenmelerinin yüksek okluğu görülmüştür. Tüm sporcuların fleksiyon/extensiyon güç oranlan incelenerek özellice 300°sn'lik hızda %65-70 civarında FIE oranına sahip sporcuların sürat koşu değerlerinin (p<0.05) düzeyinde anlamlı olarak daha iyi olduğu görülmüştür.
2. Sprint Başarısı: Mutti Eklem İzokinetik Kas Kuvveti ve
(Gür H., Pündük Z., Toker F., Küçükoğlu S.)
AMAÇ: Omuz
(OM), kalça (KAL), diz (Diz) ve ayak bileği (AB) izokinetik kas kuvveti ile
takoz çıkışı ve diz açı değişikliklerinin 5m, 10m ve 25m sprint zamanı üzerine
olan etkilerini
incelemek.
Bu inceleme 18-24 yaş arası 12 sprinter üzerinde yapılmıştır.
SONUÇ:
1. Çalışmaya katılan düzeydeki sprinterler ve kullanılan mesafeler için takoz çıkışı diz açısında yapılacak değişikliklerin sprint zamanı üzerinde etkisi olmadığı.
2. OM, KAL ve DİZ kas kuvveti özelliklerinin sprint zamanı belirleyicilerinden biri olabileceği yorumu yapılabilir.
3. Esnetme uygulamanın 30m Sürat Üzerindeki Etkisi
(Demirci O., Apaydın A., Arabacı R.)
AMAÇ: Esnetme hareketlerinin gerdirme esnasında uygulanma sürelerinin 30m'ye etkisini tespit etmek.
Bu inceleme 1981-1983 doğumlu 15 atletle haftada 3 gün, 5 hafta; değişik esnetme süresi (4-6sn; 8-10sn; 24-25sn ve kontrol grubu)'nde yapılmıştır.
SONUÇ: Esneme hareketlerinin haftada en az 3 defa uygulanması ve gerdirme sürelerinin 8-10 sn'de tutulması kısa mesafe koşularında hareketliliği Çabuklaştırmasında, sakatlığın diğer gerdirme sürelerine (4-6sn ve 20-25sn) göre daha etkili olduğu saptanmıştır,
4. Çabuk
Kuvvet İstasyon çalışmasının 16-18 Yaş Erkek Hentbolcular da Bazı
Tekno Motorik özellikleriyle Vücut Kompozisyonu Üzerine Etkisi
(Cıngıllıoğlu F.Ç., Sevim Y., Koçyiğit F, Şev N.)
Bu inceleme 14 erkek hentbolcu (Yaş: 16.71 ± 0.69, Boy: 180.90, 0.0526, Ağırlık: 7.76 ± 6.28) üzerinde yapılmıştır.
Denek grubuna 8 hafta süre ile 8x3 çabuk kuvvete yönelik istasyon çalışması uygulanmıştır. Kontrol grubu bu arada kendi klüp idmanlarına devam etmiştir. Çalışma öncesi ve sonrası her iki gruba motorik testler uygulanmıştır. Denek grubun 24m sürat ölçümlerinde anlamlı bir gelişme görülmüştür. Sonuç olarak her iki grupta da 20m süratte anlamlı gelişmeler olmuştur.
5- Futbolcularda Hazırlık
Sezonu Antrenmanlarının Bazı özellikleri ile
Vücut Kompozisyonu Üzerindeki Etkisi
(Avluk A.i., Koçyiğit F, Sevimli D,, Şev N.)
Bu inceleme 3. lig'de oynayan 34 futbolcu Üzerinde (Yaş x : 25.55± f 4.8) hazırlık sezonu çalışmaların 36 günde yapılmıştır.
Bazı motorik özellikler hazırlık sezonu öncesi, ortası ve sonunda ölçüldü. Sürat ölçümlerinde hazırlık sezonunun ilk bölümünde anlamlı fark görülürken, ikinci bölümünde istatistiki açıdan anlamlı fark görülememiştir.
6.
Futbolcularda Hazırlık Sezonu antrenmanlarının Yasma Göre Bazı
Motorik özellikleri ve Vücut Kompozisyonu Üzerine Etkisi
Bu inceleme 3. lig'de oynayan 34 futbolcu üzerinde (A Gr. Antrenman Yaşı (4-9) :18 kişi yaş x : 20.22 ± 1.78 B Gr. Antrenman Yaşı (10-18): 16 kişi yaş x : 25.81 ±4.14) 36 günde yapılmıştır.
Başlangıcında, 18. ve son günde ölçümler
yapıldı. 30m temel süratte antrenman yaşı 4-9 olan grupta 1. bölümde anlamlı
bir gelişme olmasına rağmen 2. bölümde anlamlı bir gelişme görülmemiştir.
Antrenman yaşı 10-18 olan grupta ise her iki bölümde de anlamlı bir gelişme
görülmüştür.
7. Gençlerbirliği
Alt Yapı Futbol Yaz Okuluna Katılan çocukların 2 Aylık
Dönemde Vücut Kompozisyonu ve Bazı Performans özelliklerindeki
Gelişimin İncelenmesi
(Özkara A., Turnagöl H., Hazır T,. Cinemre A., Yerlisu T., Aşçı A.)
Bu inceleme 128 erkek çocuk üzerinde 2 ay boyunca haftada 3 gün yapılmıştır (10 yaş n=19, 11 yaş n=29, 12 yaş n=30, 13 yaş n=29, 14 yaş n=21).
10 yaş ve 11 yaş grubunda süratli anlamlı bir değişiklik görülmemiş. 12 yaş grubunda 30m sprint koşusu anlamlı bulunmuş. En büyükler grubunda ise (14) 10m sprint ve 30m sprint değerlerinde önemli farklılıklar bulunmuştur. Son olarak; 2 aylık futbol yaz okulunda 10-14 yaş grubundaki çocuklar arasında yaş arttıkça performansta daha anlamlı farklılıklar olduğunu ileri sürmek olası gibi görünmektedir.
8. Dicle
Üniversitesi "Beden Eğitimi ve Spor Bölümü" Özel Yetenek
Sınavında erkek ve Bayan Adayların Yapısal özellikleri ve Başarıları
Arasındaki İlişki
(Ayyıldız Ş., Ziyagil M. A.)
AMAÇ: 1996-1997 öğretim yılında Beden Eğitimi ve Spor Bölümünü kazanan bayan ve erkek öğrencilerin antropometrik özelliklerinin özet yetenek sınavındaki fiziksel performansla rı ile ilişkini araştırılması.
SONUÇ: Belirli düzeye kadar yapısal farklılıklar motorsal performansta farklılaşmaya sebep olmaktadır.
KAYNAKLAR
1.
Açıkada , C., Ergen, E.: Bilim ve Spor. 1990. Ankara.
2.
Bompa, T.O. Theory And Methodology Of Traaing. 1990
3.
Bompa, T.O. Çeviri: Keskin, i. Tamer, B.; Antrenman Kuramı ve Yöntemi. 1998. Ankara.
4.
Candan, N., Dündar, U; Atletizm Teorisi. 1996. Ankara.
5.
Dintiman, B. G., Ward, R.D.; Sport Speed. 1988.
6.
Dündar, U.; Antrenman Teorisi. 1997. Ankara.
7.
Dündar, U.; Basketbol'da Kondisyon. 1997. Ankara.
8. Graeme, A. W.; Current
Research in Sport Biomechanics; "Biomechanical Limitations
to Sprint Running" Med. Sport Sci., vol 25. Karger, Basel 1987.
9.
H. Ü. S.B.T.Y.O. 4. Spor Bilimleri Kongresi Bildiri özetleri; 1996; Ankara.
10.
H. Ü. S.B.T.Y.O. 5. Uluslararası Spor Bilimleri Kongresi Bildiri Özetleri;
1998; Ankara.
11.
Harre, D.; Principles of Sports Training. Sportverlag. 1982. Berlin.
12.
ilmarinen, J., Valimaki, l; Cheldren And Sport Pediatric Work Physioiogy. 1981.
13.
Jarves, J.; Çeviren: Güngör, G.; Sürat Koşuları ve Bayrak Yarışları. 1991.
Ankara.
14. Jones, N. L.; McCartney, N.; McComas, A. J.;
Human Muscie Power; Human Kinetics Publisher.
15.
Muratlı, S.; Anttenman Bilimi Işığı Altında Çocuk Ve Spor. 1991. Ankara.
16.
Reiliy, T.; Secher, N.; Sneli, P.; VVİlüar, C.; Physioiogy of Sports; E.&
F. N. Spon.
17.
Schmoinsky, G.; Track and Field: I983. Berlin.
18.
Sevim, Y; Basketbolda Kondüsyon Antrenmanı .1999. Ankara.
19.
Sevim, Y; Basketbol. 1997. Ankara.
20. Shorten, M. R.; Current Research in Sport
Biomechanics; "Muscie Elasticity and Human Performance" Med. Sport
Sci., vol. 25. Karger, Basel 1987.
21.
Yücetürk, A. Y; Antrenman Kavramı Prensipleri Planı. 1993.